Kitaplar » Su Ürünleri Yetiştiriciliği » Akivades (Kum midyesi) Yetiştiriciliği

Akdeniz Sarıkuyruk Yetiştiriciliği

Akvaryum Balıkları Yetiştiriciliği

AKİVADES YETİŞTİRİCİLİĞİ  

İnsanların beslenmesinde deniz ürünleri olarak her ne kadar balıklar başta gelir ise de bir çok ülkede pek çok kabuklu su canlısı aranılan ve yüksek fiyatla pazarlanan su canlılarıdır. Bu canlılardan bir tanesi de kum midyesi olarak ta tanımlanan Akivades'tir, Akivadesbirçok Avrupa ülkesinde çok değerli bir gıda maddesidir. Bu ülkeler arasında özellikle Akdeniz ülkeleri başta gelmektedir, İspanya, Portekiz, Fransa, İtalya ve Yunanistan kabuklu su canlıları tüketimi açısından başta gelen ülkelerdir. İstiridye, midye ve akivades gibi canlıların doğadan toplanarak tüketilmeleri yaygın bir uygulama olmakla beraber, son yıllarda doğal kaynakların azalması nedeniyle yetiştiriciliklerine olan ilgi günden güne artmaktadır. Özellikle akivadeskirlenme ihtimali olan nehir ağızlarına yakın veya şehirlere yakın bölgelerde üreme imkanı bulduğundan ve bu gibi bölgelerin şehirlere yakın olmaları nedeni ile daha çabuk kirlenme durumunda kaldıklarından doğal kaynaklardan temin edilme olanakları günden güne azalmaktadır .

 Akivadeslerin denizden toplanması genel olarak üç bölgede yapılır. Bunlardan birincisi gel-git nedeni ile zaman zaman suyun çekildiği alanlarda yapılan üretimdir. Özellikle gel-git hareketlerinin birkaç metreyi bulduğu Atlas Okyanusu kıyılarında suyun çekilmesi anında susuz kalan yerlerde kazı yapılarak toplanırlar. İkinci toplama alanları ise en fazla 1 m. 'ye kadar su derinliği olan yerlerde, kürek ile kazılan çamurun  elekte elenmesi ile toplanmasıdır. İzmir Körfeziinde yapılan toplama çalışmalarında genel olarak bu yöntem uygulanır. Üçüncü toplama bölgesi ise 2.5 m. 'ye kadar derinlikte bulunan alanlarda dalarak kazmak veya kürekten uzun çubuklar sayesinde akivadeslerin toplanması yoluyla ürün sağlanan alanlardır.

Kürek, elek veya tulumla yapılan toplama genel olarak insan boyunu geçmeyen daha çok 0-1.5ın. arasındaki derinliklerde yapılan toplamadır. Bu tür toplamada genel olarak denizin durgun olduğu zamanlarda yapılan bir çalışmadır. Bunun nedeni dalgalı ve rüzgarlıhavalarda bu tür çalışmaların zorluğudur. Bu tür toplamada toplayıcı genel olarak bir tulum giyer. Bu tulum soğuk havalarda dahi çalışmasını mümkün kılar. Toplayıcı kürek ile zeminden kaldırdığı çamuru yanında taşıdığı elekten geçirir. Bazı toplayıcılar iki katlı ele k kullanırlar. Birinci katın gözleri 1.5-2 cm.,alttaki elek ise 0.5 cm. gözeneklidir. Toplayıcı üst kısımda toplanan
akivadeslerialıcıya verir iken altta kalan küçükleri sadece kendisinin bildiği yerlere bırakır ve bunların büyümesini sağlayarak kısmen yetiştiricilik yapmış olur. Ülkemiz, özellikle İzmir Körfezindeki toplayıcı kişiler için ayrılmış alanlar olmadığı için bu işi yapan toplayıcı bu yerini çok saklı tutar ve bu çalışmaları  kayıtlarageçmeyen bir çeşit gizli yetiştiricilik olarak belirtebiliriz. Bu tür toplamada bir işçi bölgenin zenginlik durumuna göre 3-15 kg. arasında akivadestoplayabilmektedir. Kışın bu miktar biraz daha azalır.

Resim: Akivades özellikle Fransa ve İtalyada çok lüks bir gıda olarak kabul edilir. Pahalı olduğu için kabukları ile servis yapılarak tabağın zengin görünmesini sağlar.     

  2-3 m.'den daha derin olan yerlerde akivades kayıktan toplanır. Kayıktan toplamada İzmir körfezinde "Sara" tabir edilen bir malzeme kullanılır. Bu malzeme 4-5 m. uzunlukta bir sırık, sırığın ucunda bir tarak ve bu tarağın gerısıne konulmuş küçük bir ağ torbadan oluşur. Sırığın ucundaki tarak ile çıkarılan akivadestorbaya alınarak üretim sağlanır. Toplayıcılar "Ayna" tabir edilen bir silindir ucuna yerleştirilmiş bir cam ile deniz dibine bakarak uygun zemin bularak çalışmak isterler.

İzmir Körfezi'nde son yıllarda bir tekne üzerine oturtulan kompresörden hava sağlanarak dalgıçlar vasıtası ile toplama çalışmaları yapılmaktadır. Bu yöntem ile istiridye toplayıcılığı da uygulanmaktadır.

Türün Tanımı

Veneripus(Tapes) türleri içerisinde pekçokalt tür bulunmakta ise de bunlardan Tapesdecus- satusL. en yaygmalanıdır. Bu türün yemeklik değeri çok fazladır, İzmir iç körfezden çıkarılarak ihraç edilen türde Tapesdecussatusdur. Bu türden ayrı olarak V pollustraticari açıdan önem taşır. Fakat daha ucuza pazarlanırlar. Portekiz'de V rhomboidestürü ise az miktarda üretilerek pazarlanmaktadır. Yetiştiricilik açısından yaygın
olan tür ise Tapesphilippinarum türüdür.

Coğrafık Dağılımı

Akivadeslerin Dünyada oldukça geniş bir yayılım alanları vardır. 12. derecede enlemdeki Senegal'den 61. derecede orveç'ekadar dağılım gösterirler. İngiltere'nin güney ve batı kıyılarında da mevcuttur. Norveç ve Danimarka hariç Kuzey Denizi'nde bulunmazlar. Tüm Akdeniz ülkelerinde yaygındır. Atlas Okyanusu'nda, Manş Denizi'nin bütün kıyılarında oldukça yaygındır. Ülkemiz de İzmir Körfezi en çok üretildiği bölgedir. Mersin taraflarında fitoplankton üremesinin iyi olduğu yerlerde ve Çanakkale'ye kadar yaygın bir türdür. 

 En çok tanınan iki tür arasındaki farklar aşağıda belirtilmiştir. 

                       Tapesdecussatus                                                TapesPhiliPPinarum

- Arka taraf belirgin şekilde küt                                  - Arka taraf (Posteriör) daha az küt

- Sifonlar ayrı                                                             - Sifonlar birlikte

- Kabuk daha ince ve dirençsiz                                 - Kabuk kalın ve dayanıklı              

- Kabukların iç tarafı beyaz                                       - Kabukların iç tarafı çoğunlukla mor                                                                                                            menekşe renginde

 Resim: Bir kuluçkahanede üretilmiş tapes philipinarium yavruları.

Akivades ise balçık görünümlü siyah ve organik madde içeren çamurda yaşar. Vongola ise elle su içerisinde hareket sağlanması durumunda bile kumu kolaylıkla dağılan temiz kum içerisinde yaşar. Bu özelliklerinden yararlanarak derin zeminlerde bulunan Vongola toplanması için, ön kısmın da zemine tazyikli su sıkarak canlıların kumdan çıkmasını ve arkadan gelen torbaya dolarak toplanmasını sağlayan araçlar geliştirilmiştir. Akivades çamur içerisinde gömülü olduğu için aynı sistemle toplanması mümkün olmamaktadır. Halbuki gevrek temiz kumlu zeminde bulunan Vongola'nm zeminden ayrılması kolay olduğundan derin sularda ile toplanması mümkün olabilmektedir. 

Zemine 7-8 mm. iken yerleşen akivadesler süratle büyüyerek 3-4 ayda 10-12 mm.'ye ulaşırlar. Yaş tayini konusunda kabuk üzerindeki halkalara bakarak bir yorumda bulunmak mümkün görülmekle beraber yanılmalara da sebep olabilmektedir. Bu nedenle kabuk üzerine bakarak yaş tayininin yapılması ile hatalı sonuçlara ulaşılabildiği saptanmıştır.

Yabancı yayınlarda satılabilecek 3-4 cm. boya ulaşmaları için bölgelere bağlı olarak 2-4 yıl geçmesi gerektiği bildirilmektedir. En iri olarak 7-8 cm. boya kadar ulaşanlara rastlandığı belirtilmekle beraber yaptığımız bir araştırmada İzmir bölgesınde en ağır 26 gr. ve en uzun 3.69 cm. boyda ve 5.45 cm. eni olan bireye rastlanmıştır. Avrupa'da doğal ortamda 3 yılda 3 cm.'ye, 6 yılda 5 cm. boya ulaştıkları bildirilmektedir. Ja-
pon Akivadesleri ise 3 yılda 3-4 cm.'ye, 6 yılda ise 5 cm.ye ulaştıkları kaydedilmiştir. Her iki türde de küçük boylarda büyüme daha hızlıdır.

 Yetiştirme

Akivades yetiştiriciliğinde tüm yetiştiriciliklerde olduğu gibi iki aşama vardır. Bunlardan birincisi yavru temin etmek veya üretmek. İkincisi ise bu yavruların uygun alanlara konulması ile pazarlık boya kadar yetiştirmektir.

Portekiz'de Doğal Ortamdan Yavru Toplanması Yolu İle Akivades Yetiştirilmesi

Portekiz'de özellikle Argarvian kıyılan akivades açısından zengin bulunmaktadır. Bu bölgede yetiştincilik açısından çok güzel çalışmalar yapıldığından burada ele alınmasında yarar görülmüştür. Bu bölgelerde yapılan yetiştiricilik yöntemini yan entansif bir üretim olarak tanımlamak mümkündür. Çünkü üretimde herhangi bir
yemleme, canlının özelliği nedeni ile söz konusu değildir. Yetiştirioilik gel-git olaylarının var olduğu kıyı şeritlerinde yapılmaktadır. Üretimde kullanılan bireylerde genel olarak doğadan toplanmakta ise de son yıllarda insan kontrolü altında üretilen yavruların da yetiştirrneye alınması uygulamaya girmiş bulunmaktadır. Doğadan yavru toplamada uzmanlaşmış kişiler çalışmaktadır. Doğadan toplanan yavrular yetiştirme yerine ol-
dukça sık olarak bırakılırlar. Bu uygulamada sıklık nedeni ile gelişme diğer yerlere oranla biraz daha geç olmakta ise de istenilen boyda hasat imkanı olduğundan bir sorun da çıkmamaktadır. Üreticiler bu amaçla üretim yerindeki gelişmeyi devamlı olarak kontrol ederler ve istenilen boya ulaşmış ise toplama çalışmasına girişirler, Hatta bekleme yolu ile doğadan toplananlara nazaran daha iri boya ulaştınlmalan ve bu şekilde pazarlanmaları yapılabildiğinden kontrollü üretim her zaman verimli ve karlı olabilmektedir.

Doğal alanlarda herkesin kontrolsuz olarak akivades toplama olanağı olduğundan akivadesler fazla büyüme olanağı da bulamazlar. Çünkü bu ortamlarda avcılık yapan kişiler kanuni olarak izin verilen boy ölçüsü hatta biraz daha ufaklarını bile toplayarak pazara sevk ederler. Bu nedenle arzu edilen boy ölçüsüne ancak çok az birey ulaşma olanağı bulabilir. Halbuki kontrollü olarak tutulan bir üretim alanında istenilen boya kadar canlıların büyümesini beklemek mümkündür. Ayrıca bu alanlarda akivadeslere zarar verebilecek canlıların kontrol altında tutulması yolu ile üretim daha da garantiye alınmış olmaktadır. Bu üretim şeklinin bir avantajı da belirli sayıda canlı ile yetiştirmeye başlanıldığında aynı sayıda canlı ile çok daha fazla ağırlıkta bir üretim olanak dahiline girmektedir.

Portekiz'de kum midyesi oldukça aranan ve pahalı pazarlanan bir üründür. Pek çok meşhur lokantanın baş yemeği durumundadır, iç tüketim yanında, özellikle Fransa ve İspanya'ya ihracat yapılmaktadır.

 Resim: AkivadesIerin su alış verişini sağlayan hortumları kolayca izlenebilmektedir.

Coğrafi Durum

Portekiz'de Faro ve Tayira arasındaki kıyılarda akivades çok yaygındır. Bu kıyılarda birçok işletme kurulmuş olup, başarı ile çalışmaktadır- lar. Fuseta şehrinden 3-5 km. kuzeydepek çok işletme vardır. Algaire'nin güney kıyılarında uzun ve sığ bir deniz şeridi akivadesin doğal yatakları olarak önemli yerlerdendir. Bir ada vasıtası ile fırtınalardan korunan bu kıyı akivades için çok uygun bulunmaktadır. Çalışma bölgelerinin fazla fırtına alması istenmez. Çünkü fırtına sonucu çıkan dalgalar zemin çamurunu kaldırarak kum midyelerinin ortaya çıkmasına ve sürüklenmelerine neden olabilir. Ada ile kıyı arası alanda su akımı sağlayacak ayrıca pek-çok ara kanallar olması su giriş çıkışı bakımından da uygun olmaktadır. Bu kanallara med-cezir sırasında suların girip çıkması nedeniyle su değişimi sağlanmaktadır.

 Bu bölgelerde kum midyelerinin bol olarak bulunduğu yerler genel olarak med-cezir sırasında açıkta kalan deniz alanlarıdır. Fakat suyun hiç çekilmediği yerlerde de iyi verim alınabilmekte ve buralardan daha iyi üretim sağlanabilmekte- dir. Çünkü devamlı su altında kalan yerlerde gelişme devamlıdır. Çok sığ sularda sıcak havalarda suyun fazla ısınması ölümlere neden olabilmektedir.

 Med-Cezir: Bu bölgede en yüksek 2.40 m., en düşük ise 1.30 m. olmaktadır. Orta hızda bir akıntı olması çok uygun olmaktadır.

Su Sıcaklığı: Portekiz'in güney bölgelerindeki Atlantik Okyanusu'nda su sıcaklığı yaz ayların- da 15-20°C, kış aylarında ise 12-14°C dolaylarında olur. Fakat ada yakınlarında bu sıcaklık yazın 20-24°C, kışın ise 10°C'ye kadar düşebilir. Yaz aylarında gün ortasında meydana gelen su gel- gitleri su sıcaklığında ani değişmelere neden olur ve bu durum yumurtlamada bir uyarı görevi görür. Tuzluluk: Tuzluluk %0 35 ve %0 31.8 arasındadır. Fakat bazı çok kuvvetli yağışlar sonucu bu oran %0 30'a kadar düşebilir. Hatta bazen %0 20'ye kadar bile düştüğü gözlenmiştir. Fakat bu bölgeler bir miktar kurak olduğundan bu yönden tehlikeli bir durum izlenmemektedir. 

Kirlenme: Kum midyesinin yetiştirildiği yerler genel olarak su bakımından oldukça temizdir.Fakat şehirlere yakın olan bazı yerlerde çok az kirlenme söz konusudur. Ülke içi yapılan kontrollar ile ilgili resmi daireler kirlenmenin söz konusu olabileceği yerlerde işletme kurulmasına izin vermemektedir. Özellikle şehir lağımlarının bulunduğu yerlerden katiyetle kaçınılmaktadır. Portekiz'liler genelolarak akivades etini kızartarak veya haşlayarak yerler. Fakat Fransa'da çiğ olarak yenildiğinden kirlenmiş alanlarda üretilmiş kum midyelerinin etleri zararlı olabilir. 

 Kanuni Konular 

Yetiştiricilik için ayrılan alanın sınırları kazıklar ile belirtilmektedir. Fakat sırık aralıkları kayık geçebilecek genişliktedir. Böylece seyrüsefere engel olunmamaktadır. 

 Kanuna göre kum midyesi toplamak ancak gündüz yapılabilir. Kazıcı makinalar kullanmak yasaktır. Fakat ileride izin alınabileceği sanılmaktadır. Bu konuda dikkatli olmak gerekmektedir. Çünkü kazı ile üretimde zeminlerin bozulma ihtimali olduğu belirtilmektedir. 

Üretim için 2 cm. boyda yavrular kullanılmaktadır. Yerli pazarlarda genellikle 3 cm. ihraç için ise 3.5 cm. boyda olanlar istenilmektedir. Üretim alanlarından herkes kayık ve motor ile geçebilir. Bu konuda yetiştiricinin bir sınır koy-ma hakkı bulunmamaktadır. 

 Portekiz'de Akivades Yetiştiriciliği Üretim Alanının Hazırlanması: 

Önce yavru bırakılacak alanın sınırları kazıklar veya yüzer toplar ile belirlenir. Alan engebeli ise düzgün bir duruma getirilir, temizlenir, taş ve otlar var ise ayıklanır. Bu amaçla tırmık kullanılır. Gerekir ise kürek ve kazma'dan da yararlanılır. Bu çalışmaların tümü insan gücü ile yapılır. 

 Doğal Alanlardan Yavru Toplanması 

Portekiz'de bu işlem lisanslı işçilerce yapılır. Atlantik kıyılarında daha önce belirtildiği gibi gel-git olayları oldukça fazla olduğundan bu toplama işlemi su çekildiği zaman yapılır. Ülkemizde ise bu konu ele alındığında, akivades ihracatı ile uğraşan kişiler için toplayıcılık yapanların elek altı tabir edilen ve ihraç edilmeyen küçük boyluların satın alınması yolu ile sağlanabilir. Portekiz'de bu toplama alanlarına yakın olanlara yaya olarak giderler. Uzak yerlere ise botlarla gidilir. İşçiler genellikle kendilerine ait olan küçük tahta kayıklar kullanırlar. Bunların boyu 4-5 m., eni ise 1-1.5 m. dolaylarındadır. Derinlikleri 50- 70 cm. kadardır. Bazıları kürekle hareket ettirilir ise de çoğunluğu motorludur. 4-5 beygirlik motorlar kullanılarak gidilen bazı toplama alanları yerleşim merkezlerinden uzakta ve motorlu kayıkla gidilmesi 1-1.5 saat kadar sürebilmektedir. 

 Faca de mariscar" denilen bir el kepçesiyle yapılır. 15 cm. ağaçtan bir sapı olan spatulo benzeri bu aletin 18-20 cm. uzunluğu ve 12 cm. eni vardır. Ön yüzü ve köşeleri ovaldir. 

 Toplanan yavrular genel olarak 2 cm. boydadır.